Των Καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη*
Υποψήφια Δρ. Μαριάννας Εσκαντάρ**
και Δρ. Αιμίλιου Γαλαριώτη***
Τον τελευταίο μισό αιώνα, οι χρηματοοικονομικές αγορές απέκτησαν εύρος και πολυπλοκότητα που, σε μεγάλο βαθμό, κατέστησαν το δημοκρατικό τους έλεγχο περίπλοκο και επικίνδυνο για όσους τον ασκούν. Πέρασαν από το 50% στο 110% του ΑΕΠ σε παγκόσμιο επίπεδο, στο 150% για τις ΗΠΑ, ενώ η Γαλλία έχει το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη, 85%. Οι 50 πλουσιότεροι Αμερικανοί σήμερα κατέχουν σχεδόν τόσο πλούτο όσο ο μισός πληθυσμός των ΗΠΑ. Η υγειονομική κρίση δεν σταμάτησε να αυξάνει τις ανισότητες, αν θέλουμε να πιστέψουμε τα νέα δεδομένα της 15 Οκτωβρίου 2020 από τη Federal Reserve. Το ένα τέταρτο του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε αυτές τις αγορές και δεν έχει τα μέσα να συμμετάσχει στο συλλογικό πλούτο των κεφαλαιαγορών.
Το άρθρο αυτό αναφέρεται στο τελευταίο μέρος του ενδιαφέροντος βιβλίου του Georges Ugeux με θέμα «Wall Street a l’Assaut de laDemocratie», το οποίο δημοσιεύθηκε από τις εκδόσεις Odile Jacob τον Οκτώβριο του 2021.
Έχουν ήδη δημοσιευθεί δύο άρθρα από το ίδιο βιβλίο:
- Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, από την κρίση του 2008 στην κρίση χρέους του 2020, Ναυτεμπορική, Δευτέρα 11/10/2021.
- Κ. Ζοπουνίδης, K. Bouaiss, χρηματοοικονομική και δημοκρατία, Πολυτεχνείο Κρήτης, 12/10/2021.
Περιορισμός του μεγέθους των κεφαλαιαγορών
Στην καρδιά αυτού του συστήματος, οι κεφαλαιαγορές έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην αναδιανομή του πλούτου. Με βάση τη χρηματοοικονομική εξουσία, όπου τα Κράτη, οι εισηγμένες επιχειρήσεις και οι χρηματοοικονομικές αγορές κατέχουν τη μερίδα του λέοντος, ο απλός πολίτης- φορολογούμενος δεν αναγνωρίζει πλέον τον εαυτό του. Έχει χάσει την εμπιστοσύνη του σε κάθε μορφή δικαιοσύνης. Ο χρηματοοικονομικός καπιταλισμός έχει μεταμορφώσει τις οικονομίες «χρηματοοικονομικοποιώντας τις». Τα χρηματοοικονομικά ζητήματα βαραίνουν περισσότερο από τα οικονομικά και κοινωνικά. Σε όλο τον κόσμο, το κόμμα της αποχής ξεπερνά όλα τα άλλα. Και είναι αυτή ακριβώς η απελπισία που αποτελεί την πιο πιεστική απειλή για τη δημοκρατία. Ο τρόπος με τον οποίο αντέδρασαν οι αρχές από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 δεν βελτίωσε τη χρηματοοικονομική σταθερότητα. Πιο πρόσφατα, η διαχείριση της κρίσης του κορονοϊού έφερε στο φως το ρόλο των δημοσίων αρχών που ήρθαν σε βοήθεια των χρηματοοικονομικών αγορών, με αστρονομικά ποσά τα οποία θα βαραίνουν τους ώμους των φορολογούμενων για δεκαετίες. Η προσπάθεια να σκιαγραφηθούν οι βασικές μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης είναι ένα δύσκολο και περίπλοκο έργο. Με τη μεταρρύθμιση του συστήματος από το εσωτερικό, θα καταφέρουμε να το κάνουμε πιο ισότιμο και δημοκρατικό. Η απόρριψη του εντελώς δε θα αλλάξει τίποτα.
Οι χρηματοοικονομικές αγορές έχουν γίνει πολύ σημαντικές για να αφεθούν μόνο στα χέρια των χρηματοοικονομικών. Είναι ο πληθωρισμός των χρεογράφων που μας απειλεί όχι αυτός των αγαθών και των υπηρεσιών. Ο ουσιαστικός ρόλος της χρηματοδότησης επιχειρήσεων μέσω της αγοράς μετοχών δεν αμφισβητείται. Όμως περισσότερο από ποτέ η έκρηξη του χρέους και η επαναγορά μετοχών απέδειξαν πόσο άμεσοι και σημαντικοί είναι οι συστημικοί κίνδυνοι του χρέους.
Έχουν καταβληθεί προσπάθειες για να διασφαλιστεί μια χρηματοοικονομική ρύθμιση για την καταπολέμηση των υπερβολών στις χρηματοοικονομικές αγορές.
Το γεγονός ότι η χρηματιστηριακή αγορά οδηγεί την κούρσα ενώ η ανάπτυξη χρηματοδοτείται από δημόσιο και ιδιωτικό χρέος δεν αφήνει καμιά αυταπάτη για το τί θα ακολουθήσει. Δεν υπάρχει κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία με τη διοίκηση επιχειρήσεων της οποίας ο ορίζοντας είναι βραχυπρόθεσμος. Είναι καιρός να επιβληθούν σε επιχειρήσεις και επενδυτές καθώς και σε αναλυτές, μέσα ενημέρωσης και άλλους συντελεστές του χρηματοοικονομικού καπιταλισμού πληροφορίες που εξηγούν πως, σε ποιους χρηματοοικονομικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς στόχους ταιριάζει η χρηματοοικονομική στρατηγική. Η αποζημίωση για τους μάνατζερ θα πρέπει να στηρίζεται στις επιδόσεις πολλών ετών.
Προώθηση επενδύσεων που βασίζονται στις αρχές της βιωσιμότητας
Ο συγγραφέας αναφέρει ότι σήμερα, ο πληθυσμός είναι βαθιά πεπεισμένος ότι οι χρηματοοικονομικές αγορές είναι ένα όπλο πολέμου που στρέφεται εναντίον τους. Αυτό δεν είναι λάθος, ακόμα και αν είναι απαραίτητο να διαφοροποιηθεί. Η διαδοχή των σκανδάλων, η πτώση της αγοραστικής τους δύναμης ή της απασχόλησής τους ενώ το χρηματιστήριο εκτινάσσεται στα ύψη το 2020 ήταν σίγουρα πειστικό: το χρηματιστήριο αποσυνδέεται από την πραγματική οικονομία και όλα γίνονται για να ευνοηθούν οι μέτοχοι. Παράλληλα, παρατηρείται ότι η αύξηση των κεφαλαίων που αναφέρονται στις αρχές του περιβάλλοντος, της κοινωνίας και της διακυβέρνησης είναι θεαματική (ESG, βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Αιμ. Γαλαριώτης, Μ. Εσκαντάρ, ESG investing, Ναυτεμπορική, Τετάρτη 3 Φεβρουαρίου 2021). Αυτή είναι μια από τις περιπτώσεις όπου η δύναμη των ανθρώπων υπήρξε η κινητήρια δύναμη αυτής της εξέλιξης. Είναι οι νεότερες γενιές που μας προκάλεσαν όλους να μην κάνουμε τον πλανήτη ακατοίκητο για την ανθρωπότητα. Είναι ένα βήμα μεγάλης σημασίας από την άποψη της δημοκρατίας. Ο δρόμος θα είναι μακρύς και η αντίσταση ισχυρή, αλλά οι ιδιώτες και οι θεσμικοί επενδυτές έχουν την ικανότητα να δώσουν στις αποφάσεις τους μια πολιτική και ηθική διάσταση.
Συμπερασματικά, ο συγγραφέας αναφέρει τα ακόλουθα.
- Η δημοκρατία επιβάλλει μια μορφή ισορροπίας μεταξύ των διάφορων συμμετεχόντων. Είμαστε μακριά από αυτό. Η χρηματοοικονομική δεν επιδιώκει να είναι δίκαια, αναζητεί το δικό της συμφέρον.
- Οι χρηματοοικονομικές αγορές αναπτύχθηκαν με βάση μια ιδεολογία, αυτή του αμερικανικού χρηματοοικονομικού καπιταλισμού. Με βάση το πλεονέκτημα που δόθηκε στην αξία για τους μετόχους, αγνόησαν ότι μια επιχείρηση δεν μπορεί να λειτουργήσει με μοναδικό στόχο τη χρηματιστηριακή τιμή και το μέρισμα. Στο βωμό αυτής της ιδεολογίας, χιλιάδες θέσεις εργασίας θυσιάστηκαν, η αγοραστική δύναμη των πολιτών αυξήθηκε λιγότερο σε σχέση με τους μισθούς των μάνατζερ και ο χρηματοοικονομικός πλούτος άγγιξε τιμές ρεκόρ.
- Το 2020 είδε μια έκρηξη στο παγκόσμιο χρέος που θα επιδεινώσει περαιτέρω μια απότομη οικονομική ύφεση. Αποδεικνύει ότι αυτό το χρέος δεν θα κατευθυνθεί προς τις δομές υγείας ή νοσοκομειακές υποδομές που αποτελούν μια από τις πιο ουσιαστικές δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες.
Ο συγγραφέας καταλήγει ότι δεν υπάρχει δημοκρατική κοινωνία χωρίς ισότητα.
*Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
**Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering, Πολυτεχνείο Κρήτης
***Καθηγητής Χρηματοοικονομικής, Αντιπρύτανης Έρευνας Audencia Business School, France